Toprak örneklerinin alınmasında hiç bir zorluk yoktur. Hatırlanması gerekli en önemli husus alınacak toprak örneğinin alındığı tarlayı gereğince temsil edebilir olmasının sağlanmasıdır.
Bir tarlanın toprağı diğer bir tarlanın toprağına çok benzeyeceği gibi, aynı tarla içinde değişik özellik gösteren kısımlarda bulunabilir. Bu değişiklikler: renk (organik madde ve demir bileşiklerinden ileri gelen koyu veya açık renk) meyil ve yükseklik, tekstür (kumlu, tınlı, killi): derinlik (derin, orta veya sığ) mahsul farklılığı (değişik cins ve miktarda mahsul kaldıran kısımlar) değişik gübreleme veya kireçleme (çeşitli gübrelerin az veya çok kullanıldığı kısımlar veya gübre uygulanmayan parçaları, kireçleme yapılan veya yapılmayan yerler) ve toprak işleme farklılığıdır (değişik sulama vs. gibi). Bir başka ifade ile, bir tarla toprağının bir kısmı açık renkli diğer bir kısmı daha koyu renge sahip olabilir veya tarla toprağının bir kısmı düz, diğer bir kısmı ise meyilli bir yapı arz edebilir. Buna bağlı olarak da toprak derinliği bakımından, düz olan yerlerde tarla toprağı daha derin, meyilli olan kısımlarda ise daha sığ bir yapıya sahip olabilir. Bundan başka aynı tarla üzerinde daha önceki yıllarda farklı ürün tarımı yapılmış olabilir ve bundan kaynaklanan farklı toprak işlemeleri uygulanmış olabilir.
Toprak numuneleri alınmadan önce, yukarıda belirtilen hususlar göz önünde bulundurularak, numune alınacak arazi, önce homojen bölümlere ayrılır. Yani önemli değişiklikler gösteren yerler, ayrı birer kısım olarak kabul edilirler. Bu kısımların her birinden ayrı birer karışık (kompoze) numune alınır. Karışık numunenin alınacağı alan 40 dönümden büyük olmamalıdır. Toprak çok homojen dahi olsa her 40 dönümlük alan için ayrı birer karışık numune alınır.
Ayrıca numune alınacak yerleri gösteren basit bir krokinin yapılarak bilgi kağıdına bağlanması tavsiye edilir.
Toprak numuneleri tarlanın bir ucundan diğer bir ucuna uzanan düz bir hat üzerinde olmayıp, şekildeki gibi zig-zak bir çizgi üzerinden alınmalıdır.
Kompoze (karışık) toprak örneği demek örnek alınacak yerin büyüklüğüne göre, 8-10 noktadan alınan toprakların birbiriyle karşılaştırılması suretiyle meydana getirilen örnektir. Toprak örneği alınacak saha bir tarla ise, örneklenecek kısmın bir tarafından başlanır ve şekilde görüldüğü gibi zig zak bir hat oluşturarak şekilde görüldüğü gibi V harfi şeklinde ve 20 cm derinliğinde çukurlar açılır. Sonra çukurun düzgün tarafından 3-4 cm kalınlığında bir toprak dilimi bahçe küreği veya bel ile kesilerek kürek üzerine alınır. Kürek üzerine alınan toprak sağından, solundan ve küreğin ucuna gelen kısımlardan tıraş edilmek suretiyle düzgün bir hale getirilir.
Toprak numunesi alınırken V harfi şeklinde bir çukur kazılır. Sonra çukurun düzgün yüzeyinden 3-4 cm kalınlığında 18-20 cm boyunda bir toprak dilimi alınır. Burada dikkat edilecek husus tarlanın üst kısmını temsil eden ve küreğin sap kısmına yakın olan toprak kısmının atılmamasıdır. Bu şekilde alınan toprak bir bez üzerine veya bir kova içerisine alınarak, aynı işlem tarlanın 8-10 kısmında da tekrarlanır. En sonunda bez üzerinde veya kova içerisinde biriken toprak el ile iyice karıştırılır, kesekler parçalanır ve ele geçen taş ve bitki kök parçaları atılır. Bu işlem bittikten sonra iyice karışmış olan bu toprağın değişik kesimlerinden avuçla veya kaşık veya kürek benzeri bir alet ile azar azar alınan yaklaşık bir kilogram toprak bir torbaya konur. İki nüsha toprak bilgi etiketi doldurularak bir nüsha torba içerisine konur diğer nüsha ise torbanın ağzına bağlanır veya torbanın üzerine yapıştırılır. Toprak örneği konan torbanın bez ise iyice yıkanmış olmasına dikkat edilmelidir. Kullanılan torba naylon ise daha önce hiç bir şekilde kullanılmamış olmasına özen gösterilmelidir. Torbanın içerisine konan ve ağzına bağlanan bilgi formu mutlaka kurşun kalemle yazılmış olmalıdır. Toprak numunesine değişik yerlerden alınan bilgiyi kağıt ile eklenerek belirtilir. Çünkü kopya kalem veya mürekkepli kalemle yazılan bilgi formlarındaki yazılar rutubetten bozularak okunamaz hale gelebilir.
Topraklarda ayrıca mikro besin maddelerinin durumunun tespit edilmesi istendiğinde, numuneleme mümkün olduğu kadar mikro besin maddeleri bulaşamayacak maddelerden (plastik, tahta veya paslanmaz çelik) yapılan aletlerle yapılmalıdır.
Bu şekilde hazırlanan örnekler en yakın Toprak Analiz Laboratuvarına bizzat getirilebileceği gibi posta veya mahalli tarım teşkilat kanalıyla da gönderilebilir.
Toprak Numunesinin Alınma Derinliği ve Zamanı
Mevsime bağlı olmakla beraber, toprak numunesi ekimden veya gübre kullanılma tarihinden bir buçuk – iki ay önce alınır. Donlu ve çamurlu günlerde numune alınmaz.
Numune alma derinliği, toprağın sürme ve işleme derinliğine göre değişir. Gübreleme yönünden bizi daha çok, işlenen toprak tabakası ilgilendirir. Çünkü tarla bitkilerinin çoğu besin maddelerini bu kısımdan alırlar. Verimlilik numuneleri alınırken, numune alma aletleri alttaki sert kısma batırılmamalıdır. Gübreleme amacı ile alınan numunelerde bu derinlik genellikle 15-20 cm.’ dir. Bağ ve meyve bahçelerinden ise 0-20, 20-40, 40-60 cm derinliklerinden karışık (kompoze) toprak numuneleri alınır. Bu derinlik ağacın cins ve yaşına göre azaltılıp arttırılabilir. Bu bakımdan toprak analizine göre gübreleme tavsiyesi yapan laboratuvarda ki yetkili elemanların önerilerini almak faydalı olur.
Toprak çok yaş veya çok kuru değil ise numune almada toprak sondası tercih edilir. Toprak sondası veya burgusu bulunmadığı zaman toprak numunesi bahçe küreği (beli) ile de alınabilir.
Numune alınacak yerin toprağı ayağa yapışmayacak kadar kuru veya tavlı olmalıdır. Alınan numune biraz ıslak ise, gölgede kendi halinde kurutulmalıdır. Islak numunenin soba veya kalorifer üzerinde kurutulmalıdır. Islak numunenin soba veya kalorifer üzerinde kurutulması doğru değildir. Numune ıslak olarak torbaya konulacak olursa, bir kısım bitki besin maddeleri bez torba tarafından emilebilir. Numune soba veya kalorifer üzerinde kurutulacak olursa, bir kısım besin maddeleri uçabilir. Bunun için her iki halde de analizden doğru sonuç alınamaz.
Ayrıca numune alınan alanın ortalama bir yerinden 20-40 cm derinlikteki toprak katının durumunu öğrenmek bakımından da bir adet numunenin alınması uygun olur.
Toprak Numunelerinin Alınmasının Sakıncalı Olduğu Yerler
Daha öncede belirtildiği gibi toprak numuneleri tarlayı temsil edebilen belirli yerlerden alınmalıdır. Tarlanın rastgele her yerinden toprak numunesi alınmaz.
Toprak numunesinin alınmasının sakıncalı olduğu yerler şunlardır:
- Eskiden gübre yığılmış yerler,
- Hayvan gübrelerinin bulunduğu noktalar,
- Harman yeri ve hayvan yatmış yerler,
- Sap, kök veya yabani otların yakıldığı kısımlar,
- Tarlanın hafif tümsek veya su birikmesi nedeniyle çukurlaşan noktaları,
- Ağaç altı,
- Sıraya gübreli ekim yapılan mahsullerde, sıra üstleri,
- Dere, orman, kanal, su arkı, çit ve yollara yakın olan kısımlar.
Ayrıca tarla içinde küçük bir kumlu yer var ise buradan numune alınıp diğer numuneler ile karıştırılmamalıdır. Bu alanın ayrı olarak gübrelenmesi gerektiği için, buradan da ayrı bir karışık (kompoze) toprak numunesi alınmalıdır.
Numunelerin Toprak Analiz Laboratuvarına Gönderilmesi
Karışık toprak numunesinin alındığı her değişik tarla veya kısımlar için kurşun kalem ile “Bilgi Kağıdı” doldurularak numune torbasının içine konur. Ayrıca numune torbasının ağzına bir de etiket bağlanır. Aynı etiketin bir örneği de torbanın içine konur. Bu şekilde hazırlanan toprak numunesi en yakın toprak analiz laboratuvarına gönderilmelidir.
Toprak numunelerinin analiz edilmesi ve gerekli gübre tavsiyelerinin yapılabilmesi ancak, bir hafta on gün sonra mümkün olabilir. Sonbaharda analiz laboratuvarına fazla miktarda numune gönderildiği için yukarıdaki süreye bir kaç gün daha ilave etmek gerekir. Yukarıda verilen süreler tamamıyla laboratuvarların iş yüküyle ilgilidir. Hassas bir toprak analizi ve iyi bir gübreleme tavsiyesi için bu süreye ihtiyaç vardır. Bu nedenle toprak numunelerini usulüne uygun olarak ve ekim zamanı göz önünde tutularak alınması gerekir. Ancak bu şekilde hareket edilerek laboratuvara gönderilen numunelerden analiz sonuçları ile gübreleme tavsiyeleri ekim zamanından önce çiftçinin eline geçebilir.
Problemli Alanların Teşhis ve Islahı Amacı İle Numune Alınması
Bitki gelişmesini olumsuz yönde etkileyen çeşitli toprak problemlerini teşhis ve ıslah etmek amacı ile problem görülen alanlardan toprak numunelerinin alınması oldukça önemlidir.
Problemli alanlardan alınacak toprak numunesinin sayısı ile derinliklerini önceden kestirmek şüphesiz pek mümkün olamamaktadır. Buna ancak problemli alanın yerinde incelenmesi ve gerekli laboratuvar ön çalışmaları sonunda karar verilebilir.
Tuzluluk, alkalilik, asitlik, aşırı kireçlilik, besin maddeleri toksitesi, tekstür, su geçirme ve taban suyu durumlarından ileri gelen çeşitli toprak problemlerinin esas nedenlerini saptamak ve sonra bu problemlerin giderilme yollarını araştırmak için değişik şekillerde ve değişik derinliklerden numune alınır. Bu gibi problemli alanlardan çoğunlukla profil numunelerinin alınması gerekmektedir. Bunun için sorunun görüldüğü yerlerde problemin tam olarak tanımlanabilmesi için, toprakların derin profil çukurları açılarak toprak aktmanlarından numuneler alınır. Açılan çukurlardan taban suyu çıkar ise çukurlar daha da derine indirilmez. Ayrıca çukurdan çıkan taban suyundan da analiz edilmek üzere numune alınır.
Bazı Fiziksel Analizler İçin Toprak Örneklerinin Alınması
Toprakların bazı fiziksel analizleri için değişik şekilde toprak örneklemesi yapılmaktadır. Örneğin toprakların sulanması amacı ile yapılan hacim ağırlığı tayininde bozulmamış numune alma yöntemi uygulanmaktadır. Bu şekilde numune alma, toprağın tarladaki tabii halini en az bozduğu için tercih edilir. Bozulmamış toprak numunesinin alınmasında pirinçten yapılmış ağzında bıçağı bulunan 100 cm3’lük özel numune alma kapları kullanılır.
Toprak Örnekleriyle İlgili Diğer Hususlar
- Toprak örneklerinin alınmasında, yukarıda açıklandığı gibi bahçe küreği veya bel kullanılabileceği gibi, bu amaçla geliştirilmiş bazı aletler de vardır. Eğer toprak fazla yaş veya çok kuru değil ise bunlardan en kullanışlıları toprak sondasıdır. Bunlar tarım teşkilatından temin edilebilir veya nereden temin edilebileceği oradan öğrenilebilir. Toprak sondası ve burgusu, özellikle 20-40 ve 40-60 cm gibi toprağın daha alt tabaklarından örnek almada büyük kolaylıklar sağlar
- Birbirine benzeyen iki tarlanın toprağı birbirleriyle karıştırılıp, bir örnek haline getirilmemelidir. Tarlalar küçük olsalar dahi ayrı örneklenmelidirler.
Çok Yıllık Bitkilerden Numune Alınması
Ağaçlardan gelişmesini tamamlamış en genç yapraklar, ağacın her yönünden ve bir yıllık sürgünlerin üzerindeki yapraklar alınır. Yaklaşık olarak her numune için en az 60-80 adet yaprak alınması gereklidir. Yonca da ise toprak yüzeyinden tüm bitki kesilir, alt ve uç kısmı çıkarılır, gövdenin orta kısmı numune olarak alınır. Uygun alınma zamanı ise 1/3 çiçeklenme dönemidir.
1.Tarla bitkilerinden numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları
2.Sebzelerden alınacak numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları
3.Çok yıllık bitkilerin numunelerinin alınacağı dönem, kısım ve miktarları
